Jul
11
Recenzja książki Oresta Krasiwskiego “Stosunki ukraińsko-polskie w latach 1917-1923”
Dodane przez Zalewski
Opublikowano: Środa, 11 lipca 2012 o godz. 21:09:53
Recenzja naukowa książki Oresta Krasiwskiego “Stosunki ukraińsko-polskie w latach 1917-1923”; red. tomu Katarzyna Jędraszczyk, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; Instytut Kultury Europejskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań-Gniezno 2010, s. 433.
Czy podoba Ci się ten materiał?
Recenzja
naukowa książki Oresta Krasiwskiego Stosunki ukraińsko-polskie w latach
1917-1923; red. tomu Katarzyna Jędraszczyk, Wydawnictwo Polskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk; Instytut Kultury Europejskiej Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań-Gniezno 2010, s. 433.
Stosunki
polsko-ukraińskie w XXI wieku stanowią ważną część bilateralnych relacji tych
państw, stąd obecnie coraz większe zainteresowanie tą tematyką. Okazją do
podjęcia tych zagadnień, umożliwiło uzyskanie przez Ukrainę niepodległości w
1991 roku. Od tego momentu rozpoczęły się wnikliwe badania nad poszczegolnymi
obszarami relacji polsko-ukraińskich, które były często w przeszłości zaniedbane.
Tymi sprawami zajął się w ostatnich latach Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,
wydając kilka ciekawych publikacji. Jedną z nich jest właśnie wymieniona
książka Oresta Krasiwskiego.
Autor
książki Stosunków ukraińsko-polskich w latach 1917-1923 jest obecnie
kierownikiem Zakładu Kultury Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej
Instytutu Kultury Europejskiej w Gnieźnie. Urodzony 1953 roku w
Iwano-Frankowsku najpierw studiował w Prykarpackim Uniwersytecie w
Iwano-Frankowsku, a następnie uzyskał tytuł doktora na Uniwersytecie we Lwowie.
Od 2001 roku jest profesorem nauk humanistycznych. Jest autorem stu prac, co
tylko poświadcza jego doświadczenie
naukowe.
W swojej książce Orest Krasiwski
podejmuje złożoną problematykę stosunków polsko-ukraińskich w okresie od
1917-1923. Monografia jest o tyle ważna, że dotychczas historycy (zwłaszcza
ukraińscy historycy) nie zbadali jeszcze w sposób wystarczający przedstawionego
okresu obejmującego relację z jednym z największych sąsiadów Polski. Jedynymi opracowaniami tej tematyki były książki Jarosława Hrycaka, Ryszarda Torzeckiego Tadeusza Olszańskiego, które
jednak zajmowały się dość ogólnikowo latami 1917-1923 w historii
polsko-ukraińskiej. Ponadto badania nad stosunkami polsko-ukraińskimi były
najczęściej przesycone emocjami zamiast poszukiwania pełniejszego obiektywizmu
i prawdy historycznej.
Autor
książki miał na celu odtworzyć te relacje w sposób wielowymiarowy. Traktuje on
Ukrainę całościowo. Orest Krasiwski w swojej książce stwierdza, że próby
uzyskania niepodległości przez Ukrainę odbywały się zazwyczaj przy zupełnej
obojętności państw Ententy i USA, co jest oczywiście prawdą. Zachód interesował
przede wszystkim wymiar ekonomiczny, a ziemie ukraińskie pod tym kątem nadawały
się wręcz idealnie do eksploatacji. Zwraca on również uwagę, że dawne
zadrażnienia między Polakami a Ukraińcami niewątpliwie wpływały na
kształtowanie rzeczywistości po pierwszej wojnie światowej. Nie zawsze jest to
jednak obiektywna opinia ze strony Krasiwskiego, ponieważ charakter Akcji
,,Wisła’’ nie miała wymiaru antyukraińskiego, lecz była ona skierowana
przeciwko bojówkom UPA. Analogicznie jak w innych tego typu publikacjach autor
podkreśla znaczenie wcześniejszych badań nad stosunkami pomiędzy obydwoma
państwami. Krasiwski ponadto nie zapomina w swojej książce o istnieniu wśród
Ukraińców skrajnych tendencji antypolskich, a ma to niewątpliwie duże znaczenie
dla polskiego czytelnika.
Książka składa się z ośmiu
rozdziałów podzielonych na mniejsze części oraz ze wstępu i zakończenia.
Wszystkie części są poprawnie uporządkowane, a przy tym zawierają mnóstwo
odwołań do lat wcześniejszych i późniejszych, które mają pomóc zrozumieć
omawiany trudny problem. Autor przykładowo w jednym z rozdziałów wspomina
bardzo często o wydarzeniach z 1848 roku w Galicji. Konstrukcja pracy ma
charakter chronologiczno-problemowy. Pierwszy rozdział zatytułowany został
,,Stosunki ukraińsko-polskie w retrospektywie naukowej’’; drugi ,,Warunki i
specyfika odrodzenia państwowości ukraińskiej i polskiej’’; trzeci ,,Konflikty
wojskowo-polityczne URL-ZURL i Polski. Próby porozumienia’’; czwarty ,,Sojusz
wojskowo-polityczny URL i Polski’’; piąty ,,Kwestia ukraińska w Polsce w latach
1919-1923’’; szósty ,,Powojenne społeczno-polityczne kierunki rozwoju Ukraińców
w Galicji’’; siódmy ,,Powstanie Rady Ambasadorów z 14 marca 1923 roku; ósmy
Instytucje państwowe URL w Polsce w
latach 1920-1923’’. Rozdziały są dość obszerne, ale nie jest to wada.
Monografię cechuje dokładność w przekazywaniu faktów, choć to z pewnością pozycja
dla czytelnika o mniej wyrobionej znajomości powyższej tematyki.
Rozdział
pierwszy monografii jest ogólnie rzecz biorąc przeglądem polskiej, ukraińskiej
i radzieckiej historiografii, która odnosiła się do lat 1917-1923. Można śmiało
stwierdzić, że jest to pokaz erudycji Krasiwskiego, który próbuje podejść
bezstronnie do problemu. Jeśli chodzi o historiografię polską autor zwrócił
uwagę na jej podział w dwóch kierunkach: endeckim i socjalistycznym. Pojawiają
się też późniejsze odniesienia takie jak paryska ,,Kultura’’ Giedroycia oraz
poblikacje Karola Grünberga
i Bolesława Sprengela. Spośród ukraińskich badaczy autor wymienia między innymi
takich jak: Mykołę Kuhutiaka, Mykołę Łytwyna, Kima Naumenkę, Mychajło Szwahulaka,
Walerija Sołdatenko, Bohdana Hudię i wielu innych. Jeśli zaś chodzi o
historyków radzieckich zdaniem Krasiwskiego wiele faktów zostało przez nich
zafałszowanych lub pominiętych.
Rozdział
drugi opisuje wydarzenia, które doprowadziły do odrodzenia państwowości
ukraińskiej. Wymieniono dodatkowo szereg czynników, wpływających na zaostrzenie
stosunków polsko-ukraińskich. Za taki stan rzecz zdaniem Krasiwskiego
odpowiedzialna była również polityka dworu austro-węgierskiego. Zdaniem autora
duże znaczenie w budzeniu świadomości narodowej Ukraińców miała tak zwana
,,Ruska Trójca’’, cerkiew ukraińska oraz działalność Mychajło Drahomanowa i
Iwana Franki. Krasiwski nie zapomina również w tym rozdziale o znaczeniu Zjazdu
Słowiańskiego z 1848 roku, polityce moskalofilów z lat sześćdziesiątych XIX
wieku oraz zaostrzeniu za sprawą endecji kursu polskiej polityki w stosunku do
Ukraińców,a także o nieustannych przemianach w relacjach polsko-ukraińskich w
czasie pierwszej wojny światowej i po jej zakończeniu. Jak wynika z tekstu
monografii Krasiwskiego, Polska odrodziła się w wyniku pierwszej wojny
światowej dzięki sprzyjającej sytuacji międzynarodowej.
Rozdział
trzeci zawiera szczegółowy opis najważniejszych koncepcji polskich elit
politycznych względem Ukrainy. Po raz kolejny są tutaj przywołane koncepcje
Dmowskiego i Piłsudskiego. Krasiwski uzupełnia te koncepcje innymi. Wspomina
między innymi o projekcie autonomii Galicji Mieczysława Niedziałkowskiego, o
koncepcji rozwiązania kwestii ukraińskiej Artura Hausnera i Henryka Loewenherza
oraz o idei niepodległej Ukrainy Macieja Rataja i Stanisława Traugutta. W
dalszych częściach rozdziału ukraiński profesor przedstawia przebieg
polsko-ukraińskich konfliktów zbrojnych i dyplomatycznych w latach 1918-1919,a
także stanowisko Ententy wobec tych sporów.
Rozdział
czwarty omawia znaczenie kontaktów z Polską w polityce Semena Petlury. Autor
podkreślił znaczenie tychże kontaktów dla sojuszu Polski z Ukraińską Republiką
Ludową. W dalszej części rozdziały Krasiwski przytacza dalsze perspektywy i
znaczenie tego sojuszu dla obydwu państw. Został on pogłębiony za sprawą ugody
warszawskiej z 1920 roku. Istotnym w tym rozdziale było również uwypuklenie
stosunku społeczeństwa ukraińskiego i polskiego do wspomnianych umów. Autor
powołując się na różne dokumenty, stwierdza, że ten sojusz był odbierany z
reguły negatywnie. Rozdział kończy się dokładnym opisem wyprawy kijowskiej z
1920 roku.
W rozdziale piątym autor zajmuje się kwestią
polityki polskiej w Galicji po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Krasiwski
zwraca uwagę na rolę jaką odegrała Galicja w polityce państw europejskich i USA
pod koniec 1918 roku. W tym wypadku podkreśla jej znaczenie strategiczne i
gospodarcze. Została w nim zasygnalizowana kwestia statusu prawnego
Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W tym aspekcie w rozdziale piątym
pojawia się wątek rozłamu między rządami ZURL i URL, co doprowadziło do
rozproszenia ukraińskich sił politycznych. Podkreśla to Krasiwski na
przykładzie traktatu ryskiego, który ustalał na nowo granice Polski. Ten
rozdział uzupełniają jeszcze informacje na temat sytuacji wewnętrznej w Galicji
(gospodarka i rolnictwo), a także charakterystyka życia politycznego Galicji na
początku lat dwudziestych XX wieku. Ponadto Krasiwski wysuwa śmiałą tezę, że
sprawa ukraińska była jedną z najważniejszych kwestii w polityce powojennej
państw Europy Środkowej.
Rozdział
szósty monografii Krasiwskiego określa przede wszystkim powojenną sytuacje
społeczno-polityczną w Galicji. Autor zaczyna rozdział od omówienia programu
Ukraińskiej Ludowej Partii Pracy oraz jej stanowiska w relacjach polsko- ukraińskich. Autor też
wspomina o innych partiach ukraińskich takich jak: Ukraińska Partia Włościańska,
Ukraińska Partia Narodowa, Ukraińsko-Ruska Partia Włościańska oraz Ukraińskim
Sojuszu Narodowym. W dalszej części opisuje dość szczegółowo działalność
antypolską Ukraińskiej Organizacji Wojskowej. Nie pominięto rzecz jasna
największych akcji terrorystycznych, przeprowadzonych przez UWO Jewhena
Konowalca. Innym fragmentem rozdziału stanowi przedstawienie partii lewicowych
wraz z jej wizją Ukrainy i stosunków międzynarodowych. Końcówka rozdziału to
znakomity opis rywalizacji pomiędzy partiami lewicowymi oraz ukazanie roli
cerkwi greckokatolickiej przy tworzeniu ukraińskiej idei narodowej (w
szczególności zaprezentowanie politycznej roli metropolity Andreja
Szeptyckiego).
Rozdział
siódmy, który jest objętościowo zdecydowanie mniejszy od poprzednich przedstawia
zasadniczo postanowienia w kwestii Ukrainy Rady Ambasadorów z 1923 roku. Autor
kładzie szczególny nacisk na ukazanie działalności polskiej dyplomacji w tej
sprawie. Krasiwski również przytacza podstawowe ustalenia dokumentu z 1923
roku. Ustalenia te doprowadziły do kolejnych tarć między partiami ukraińskim. A
chodziło przede wszystkim o ułożenie stosunków z Polską, co oczywiście jasno
podkreśla autor książki.
Rozdział
ósmy, który jest ostatnim w monografii Oresta Krasiwskiego przedstawia sytuacje
rządu URL na emigracji. Autor wspomina w tym rozdziale o tym, że rząd
emigracyjny Jewhena Petruszewycza prowadził szeroko zakrojoną działalność
dyplomatyczną, co przynosiło pozytywne efekty w kontaktach z Polską. Ponadto
została tu dobrze zarysowana struktura administracyjna URL na emigracji.
Krasiwski opisuje też w tym rozdziale rolę i problemy bytowe armii URL w
Polsce.
Istotne
jest również to, że książka została przetłumaczona bezpośrednio z języka
ukraińskiego przez wykładowcę Instytutu Filologii Rosyjskiej UAM Annę Chraniuk.
Świadczy to o próbie oddania w sposób jak najwierniejszy myśli ukraińskiego
profesora, co oczywiście udało się znakomicie. Dodatkowo do monografii
załączono bardzo szczegółową bibliografię, w tym dokumenty archiwalne,
dokumenty opublikowane i literaturę, gazety oraz czasopisma. Pokazuje ona tylko
z jak wielu materiałów czerpał profesor Krasiwski. Rozległa kwerenda archiwalna
i biblioteczna pozwoliła autorowi postawić kilka ciekawych tez, odnoszących się
choćby do Ukraińskiej Republiki Ludowej i ówczesnych partii politycznych na
Ukrainie. Trzeba zaznaczyć, że część z tych dokumentów nie była dotąd w ogóle
analizowana.
Analizując
pracę Krasiwskiego można odszukać bardzo interesujące wnioski na temat przyrównania
polskiej i ukraińskiej tradycji państwowej. Autor stawia wręcz pytania dlaczego
polskich ruch narodowo-polityczny był bardziej zaawansowany od ukraińskiego.
Dochodzi do znanych teorii o tym, że wszelkie idee, mające służyć powstaniu
państwa ukraińskiego spotykały się z błyskawicznym kontrdziałaniem ze strony
polskich elit rządzących. Ponadto zdaniem Krasiwskiego Ukraińcom brakowało
jedności politycznej w dążeniu do uzyskania niepodległości. Wynikało to przede
wszystkim z wielowiekowego reżimu, a to blokowało tego typu inicjatywy. Wśród polskiego
społeczeństwa jednak dominowała swego rodzaju konsolidacja, co bez wątpienia
pozwoliło na odrodzenie państwa w 1918 roku.
Omówiona
pokrótce książka Oresta Krasiwskiego wypełnia poważną lukę, jeśli chodzi o
okres dwudziestolecia międzywojennego i relacji polsko-ukraińskich. Zdarzają
się w monografii pewne dość kontrowersyjne tezy (np. teza o przymusowych
przesiedleniach Ukraińców), ale ogólnie rzecz biorąc jest to praca napisana
dobrze, a badania przeprowadzone w niej są bardzo wnikliwie i zarazem szczegółowe. Jest to książka adresowana
zarówno do polskiego i ukraińskiego czytelnika-badacza. Co jest też istotne,
nie widać w niej poważnych przekłamań faktów historycznych, tak jak się to
zdarza wielu nacjonalistycznym badaczom zamieszkującym zachodnią Ukrainę. Na
pewno jest to duża zaleta pozycji Oresta Krasiwskiego. W rzeczy samej książka
Stosunki ukraińsko-polskie w latach 1917-1923 ukraińskiego profesora stanowi
bardzo ciekawe i tematyczne wprowadzenie do przeogromnego i niesamowicie
skomplikowanego tematu, jakim są stosunki polsko-ukraińskie.
Rafał Leszczyński
Comments
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.